تقاضا
قانون تقاضا بیان می‌کند در صورت برابر بودن سایر عوامل، هر چه قیمت یک کالا بالاتر باشد، افراد کمتری متقاضی آن کالا خواهند بود. مقداری از کالا که خریداران با قیمتی بالاتر می‌خرند کمتر است، زیرا با بالا رفتن قیمت یک کالا، هزینه‌ی فرصتخرید آن کالا نیز بالا می‌رود. در نتیجه، مردم به‌طور طبیعی از خرید محصول چشم‌پوشی می‌کنند. نمودار زیر نشان می‌دهد که شیب منحنی به سمت پایین حرکت می‌کند.
همانند قانون تقاضا، قانون عرضه نشان‌دهنده‌ی مقادیری است که با قیمتی مشخص به فروش میرسد، اما بر خلاف قانون تقاضا، رابطه‌ی عرضه یک شیب رو به بالا را به نمایش می‌گذارد، یعنی هر چه قیمت بالاتر برود، مقدار عرضه بیشتر میشود. تولیدکنندگان در قیمت‌های بالاتر عرضه را بیشتر می‌کنند، زیرا فروش تعداد زیاد محصول در قیمتی بالاتر درآمد آنها را بیشتر می‌کند.
زمان و عرضه
بر خلاف رابطه‌ی تقاضا، رابطه‌ی عرضه عنصری از زمان به حساب می‌آید. زمان در عرضه اهمیت دارد، زیرا تأمین‌کنندگان باید به سرعت به تغییر در عرضه یا قیمت واکنش نشان بدهند اما نه همیشه؛ بنابراین فهم این موضوع مهم است که آیا یک تغییر قیمتی در نتیجه‌ی تغییر در تقاضا، موقتی است یا دائم.
فرض کنیم به دلیل شدت باران در فصل بهار، بازار شاهد افزایش تقاضا و قیمت برای محصول چتر است. تأمین‌کنندگان ممکن است خیلی ساده با شدت دادن به سرعت و زمان استفاده از تجهیزات خود، پاسخگوی تقاضا باشند، اما اگر این باران‌های مداوم در نتیجه‌ی تغییرات آب و هوا باشد، مردم برای کل سال به چتر نیاز خواهند داشت، در نتیجه انتظار می‌رود تغییر در تقاضا و قیمت طولانی‌مدت باشد؛ در نتیجه تأمین‌کنندگان، تجهیزات و زیرساخت‌های تولیدی خود را به منظور برآوردن این تقاضای طولانی‌مدت تغییر خواهند داد.
حال که با قوانین عرضه و تقاضا آشنا شدیم، با یک مثال تأثیر عرضه و تقاضا را بر قیمت مورد بررسی قرار می‌دهیم.
فرض کنید که یک آلبوم موسیقی با قیمت ۲۰ هزار تومان عرضه شده است. از آنجا که در تحلیل‌های پیشینِ شرکتِ تهیه‌کننده‌ی آلبوم مشخص شده بود که مشتریان آلبوم را با قیمتی بالاتر از ۲۰ هزار تومان خرید نمی‌کنند، تنها ۱۰ سی‌دی آلبوم عرضه شد، چرا که هزینه‌ی فرصت آن برای تهیه‌کننده در تولید بیشتر بسیار بالاست. با این حال، اگر این ۱۰ سی‌دی آلبوم مورد تقاضای ۲۰ نفر باشد، قیمت متعاقبا بالا خواهد رفت، زیرا بر اساس رابطه‌ی تقاضا، با افزایش تقاضا، قیمت نیز بالا می‌رود. در پی آن، با توجه به رابطه‌ی عرضه افزایش قیمت باعث خواهد شد تا سی‌دی بیشتر عرضه شود، چرا که هر چه قیمت بالاتر باشد، مقدار عرضه بیشتر خواهد شد.
در مقابل، اگر ۳۰ سی‌دی تولید شود و تقاضا هنوز همان ۲۰ باشد، قیمت بالا نخواهد رفت، زیرا عرضه بیش از تقاضاست. در حقیقت، بعد از اینکه نیاز ۲۰ مصرف‌کننده با خرید سی‌دی‌ها رفع شود، در نتیجه ممکن است تهیه‌کنندگان برای فروش آنها اقدام به پایین آوردن قیمت کنند. قیمت پایین‌تر باعث میشود افرادی که به نظر آنها هزینه‌ی فرصت خرید سی‌دی با قیمت ۲۰ هزار تومان بسیار بالا بوده است، نظرشان به خرید سی‌دی‌ها جلب شود.
وقتی عرضه و تقاضا برابر باشند (یعنی زمانی که تابع عرضه و تابع تقاضا یکدیگر را قطع می‌کنند) به نقطه‌ی برخورد دو منحنی در اقتصاد تعادل می‌گویند. در این نقطه، تخصیص کالاها در کارامدترین حالت خود قرار دارد، زیرا مقدار کالاهای عرضه‌شده دقیقا برابر با مقدار کالای مورد تقاضاست؛ بنابراین، همه در این شرایط اقتصادی خشنود هستند. در یک قیمت مشخص، عرضه‌کنندگان همه‌ی کالاهای تولیدشده را به فروش می‌رسانند و مصرف‌کنندگان همه‌ی کالای مورد تقاضای خود را به دست می‌آورند.
عدم تعادل
اگر قیمتی بالاتر از قیمت تعادلی تعیین شود، مازاد عرضه در اقتصاد رخ می‌دهد و بازار با ناکارامدی تخصیصی مواجه خواهد شد.
مازاد تقاضا زمانی به وجود می‌آید که قیمتی کمتر از قیمت تعادلی تعیین شود. از آنجا که قیمت بسیار پایین است، مصرف‌کنندگان بسیار زیادی خواهان آن محصول هستند، در حالی که تولیدکنندگان به اندازه‌ی کافی تولید نکرده‌اند.
انتقال و حرکت
در اقتصاد، حرکت و انتقال در ارتباط با منحنی‌های عرضه و تقاضا نشان‌گر پدیده‌های بازاری بسیار متفاوتی هستند:
حرکت به معنای تغییر در طول منحنی است. در منحنی تقاضا، حرکت نشان‌دهنده‌ی تغییر در قیمت و تعداد مورد تقاضا از یک نقطه به نقطه‌ی دیگر منحنی است. این حرکت دلالت بر این دارد که رابطه‌ی تقاضا پایدار خواهد ماند؛ بنابراین، حرکت در طول منحنیِ تقاضا زمانی اتفاق خواهد افتاد که قیمت کالا تغییر کند و مقدار تقاضا نیز بر طبق رابطه‌ی تقاضای اصلی دچار تغییر شود. به عبارت دیگر، حرکت زمانی رخ می‌دهد که تغییر در مقدار تقاضا تنها به علت تغییر در قیمت اتفاق بیفتد و بالعکس.
انتقال در منحنی عرضه یا تقاضا زمانی رخ می‌دهد که مقدار تقاضا یا عرضه‌ی یک کالا تغییر کند، هر چند قیمت دستخوش تغییر نشود. برای نمونه، اگر قیمت یک بطری آب معدنی ۵۰۰ تومان باشد و مقدار تقاضای آن از Q1 به Q2 تغییر کند، آنگاه در تقاضای آب معدنی انتقال رخ می‌دهد. انتقال در منحنی عرضه اشاره دارد که رابطه‌ی اصلی تقاضا تغییر کرده است، یعنی مقدار تقاضا تحت تأثیر عاملی غیر از قیمت است. برای مثال مطرح‌شده، انتقال در رابطه‌ی تقاضا در صورتی رخ می‌دهد که آب معدنی تنها نوشیدنی موجود برای مصرف باشد.
خیلی اوقات پیش می‌آید که قیمت پایانی و قیمت آخرین معامله سهم در یک روز معاملاتی باهم برابر نباشند و این موضوع خیلی تعجل آور و دور از ذهن نیست چون این دو قیمت از نظر محاسبه‌‌‌ای و مفهومی‌متفاوت از یکدیگر هستند. ما در ادامه قصد داریم به بررسی قیمت پایانی چیست؟و تفاوت قیمت پایانی سهم با قیمت آخرین معامله، بپردازیم
قیمت پایانی چیست؟
قیمت پایانی در واقع میانگینی از قیمت‌های معامله شده سهم در ساعات معاملاتی و در یک روز معاملاتی طبق حجم معاملات میباشد. معامله سهم در ابتدای روز بعد، طبق قیمت پایانی، آغاز میگردد.
توجه داشته باشید که همیشه قیمت پایانی سهم، با آخرین قیمت سهم برابر نخواهد بودچون قیمت سهام شرکت‌ها، زمانی قادر خواهند بود بیشترین مقدار افزایش یا کاهش روزانه را تجربه کنند که حجم بسیار زیادی از آن سهم در طول ساعت معاملاتی مورد معامله قرار بگیرد. برای بررسی عوامل موثر بر قیمت سهام یکی از گزینه‌های تاثیر گذار همین قیمت پایانی در بورس است.
در واقع سامانه معاملاتی بورس بعد از اینکه مقدار میانگین موزون قیمت سهم در طول یک روز معاملاتی، را محاسبه نمود به بررسی این موضوع میپردازد که میزان حجم معاملات سهم به اندازه حجم مبنا بوده یا نه؟
رابطه حجم مبنا و حجم معاملات و تاثیر آن بر قیمت پایانی
- اگر میزان حجم معاملات سهم دست کم برابر با حجم مبناباشد، در این صورت قیمت پایانی سهم را همان میانگین موزون محاسبه شده، در نظر میگیرند و در سامانه معاملات ثبت میگردد.
- در صورتی که میزان حجم معاملات سهم کمتر از حجم مبناباشد به اندازه همان مقدار نسبت، از مقدار کاهش یا افزایش قیمت سهم هم کم میشود و قیمت پایانی هم بر همین اساس محاسبه و در نهایت در سامانه معاملات ثبت میگردد.
بر اساس آنچه گفته شد در می‌یابیم که وقتی مقدار معاملات سهم از حجم مبنا کمتر باشد، مقدار و درصد افزایش یا کاهش قیمت سهم نیز کمتر از حداکثر میزان افزایش یا کاهش تعیین شده براساس مقررات خواهد بود.
لازم به ذکر است قیمت پایانی سهم براساس میانگین وزنی قیمت سهمدر طول یک روز معاملاتی، تعیین میشود.
حجم مبنا و تاثیر آن بر روی قیمت پایانی سهام
توجه به این نکته ضروری است که در بازار بورس اوراق بهادار،
شرکت‌های بورسی دارای حجم مبناهستند و حجم مبنا روی قیمت پایانی سهم تاثیرگذار خواهد بود.
سامانه معاملاتی بازار بورس پس از اینکه میانگین قیمت سهم در طول روز را که به صورت اتوماتیک و لحظه‌ایمحاسبه میشود، محاسبه مینماید و به بررسی حجم معاملات با حجم مبنا میپردازد.
در صورتی میزان حجم معاملات سهم به میزان کمترین مقدار حجم مبنا باشد، میانگینی که محاسبه میشود تحت عنوان قیمت پایانی سهم در تابلوی معاملات ثبت میگردد
ولی در صورتی که حجم معاملات سهام از حجم مبنا کمتر باشد به همان نسبت از مقدار کاهش یا افزایش قیمت پایانی سهم کاسته خواهد شد و این قیمت در تابلوی معاملات ثبت خواهد شد.
حجم مبنای شرکت‌های فرابورسی:
طبق قانون موجود در سازمان فرابورس ایران مقدار حجم مبنای شرکت‌های فرابورسی یکمیباشد و به همین دلیل است که سهام قادر خواهد بود تا با اولین معامله قیمت پایانی آن را به بیشترین و کمترین قیمت خودش برساند.
در صورتی که در بازار فرابورس سهامی‌در یک روز معاملاتی قیمت‌های متفاوت با حجم‌های مختلف معامله شود، قیمت پایانی این شرکت طبق همان میانگین وزنیکه در فوق ذکر شد، حرکت خواهد نمود.
نحوه محاسبه قیمت پایانی در بورس
فرمول کلی قیمت پایانی به صورت زیر میباشد و در ادامه به بررسی و مقایسه آن با حجم مبنا در ۳ حالت خواهیم پرداخت.
محاسبه قیمت پایانی در ۳حالت بیشتر کمتر و مساوی با حجم مبنا
بر اساس آنچه که در مطالب فوق اشاره کردیم قیمت پایانی در واقع نوعی میانگین وزنی قیمت هم محسوب خواهد شد،
حالت۱- حجم معامله شده کمتر از حجم مبنا باشد:
حالت ۲- حجم معامله شده مساوی یا بیشتر از حجم مبنا باشد.
مثالی برای تعیین قیمت پایانی
به طور مثال، قیمت سهمی‌در ابتدای ساعت معاملاتی روز یکشنبه، ۲۰۰ توماناست و مقدار میانگین قیمت معاملات این سهم در طول ساعات مطالعه روز یکشنبه ۲۰۶ تومانباشد در نتیجه میانگین قیمت سهم در آخرین ساعت معاملاتی روز شنبه، در مقایسه با ساعات ابتدایی، ۶ تومانیعنی به میزان ۳ درصد رشد داشته است.
حالا در صورتی که تعداد سهام معامله شده در آن شرکت در طول ساعات معامله روز یکشنبه، با حجم مبنا برابرباشد، در روز یکشنبه قیمت پایانی سهم ، همان ۲۰۶ تومانمی‌باشد، اما در صورتی که تعداد سهام معامله شده آن شرکت، فقط به اندازه نصف حجم مبنای تعیین شده برای این سهم باشد، مقدار افزایش سهم از ۶ تومان، کاهش پیدا میکندو به ۳ تومان میرسد و قیمت پایانی سهم هم در روز یکشنبه، معادل با ۲۰۳ تومانخواهد بود.
تفاوت قیمت پایانی سهم با قیمت آخرین معامله
قیمت آخرین معامله به آخرین قیمتی گفته میشود که در طول یک دوره زمانی به طور مثال یک روز کاری معامله شده باشد. نام دیگر قیمت آخرین معامله، قیمت بسته شدن و معادل انگلیسی آن Close Priceمیباشد.